اعمال عضلانی تنه

باز کردن تنه حرکت مهمی است که برای بالا آوردن تنه و حفظ وضعیت ایستادن راست از آن استفاده می شود. عضلاتی که برای باز کردن تنه فعال می شوند، نقش مهمی در خم کردن تنه ایفا می کنند. لذا منطقی به نظر می رسد که ابتدا عضلات باز کننده را مرور کنیم.

باز کردن تنه

گروه عضلات باز کننده شامل عضلات متعدد کوچکی است؛ با این حال، آنها را می توان به دو گروه راست کننده ستون فقرات (خاصره ای، طویل، شوکی) و عضلات خلفی عمقی یا کنار مهره ای (بین عرضی، بین خاری، چرخاننده ها، چند سر یا مولتی فیدوس) طبقه بندی کرد. این عضلات در امتداد ستون فقرات قرار دارند و اگر به صورت جفتی فعال شوند، موجب باز کردن خواهند شد، اگر یک طرف آنها فعال شود، چرخش یا خم کردن جانبی رخ می دهد. لایه عضلات سطحی نیز وجود دارد که شامل عضلات ذوزنقه و پشتی بزرگ است.

سه عضله راست کننده ستون فقرات که بیشترین حجم عضلانی را دارند موجب باز کردن تنه می شوند. عضلات عمقی مهره ای و سایر عضلات خاص ناحیه مهره ای در باز کردن تنه مشارکت دارند. این عضلات عمقی در باز کردن و سایر حرکات تنه نقش دارند، از ستون مهره ای حمایت می کنند، موجب استحکام ستون مهره ها می شوند و بعضی از حرکت های ظریف تر بخش حرکتی را تولید می کنند.

علاوه بر عضلات راست کننده ستون فقرات و گروه های عضلات عمقی، عضلات دیگری در هر ناحیه وجود دارد که به طور اختصاصی عمل می کنند.

عضلات راست کننده ستون فقرات در نواحی گردنی و کمری، یعنی جایی که بیشتر حرکت باز کردن در آن رخ می دهد، بیشترین ضخامت را دارند. عضله چند سر نیز در نواحی گردن و کمر دارای بیشترین ضخامت است و این امر به توده عضلانی تولید کننده نیروی باز کردن تنه می افزاید.

عضلات راست کننده ستون فقرات و چند سر دارای ۵۷ تا ۶۲ درصد تار کند انقباض و همچنین تارهای تندانقباض (نوع IIa و IIb) هستند؛ چنین قابلیتی نه تنها باعث تنوع عملکردی آنها برای تولید حرکات سریع و قوی می شود، بلکه آنها را در برابر خستگی ناشی از حفظ طولانی مدت وضعیت بدن، مقاوم می سازد. این عضلات، علاوه بر تولید نیروی باز کردن تنه، موجب استحکام بخش خلفی ستون مهره ای، خنثی کردن نیروی جاذبه و حفظ وضعیت بدنی راست می شوند و برای کنترل حرکت خم شدن به جلو مهم هستند.

خم کردن تنه

خم کردن تنه در نواحی گردنی و کمری آزاد است و در ناحیه پشتی محدودیت دارد. عضلات خم کننده قدامی برخلاف عضلات باز کننده خلفی، در امتداد ستون مهره ای قرار ندارند. خم کردن مهره های کمری را عضلات شکم با کمک عضلات سوئز بزرگ و کوچک انجام می دهند. نیروی خم کنندگی عضلات شکم نیز مهره های پشتی را اندکی خم می کند. عضلات شکمی شامل چهار عضله است: راست شکمی، مورب داخلی، مورب خارجی و عرضی شکم

وقتی عضلات شکم منقبض می شوند، علاوه بر خم کردن تنه، فشار درون شکم را افزایش می دهد. چنین وضعیتی نیروی فشاری روی مهره ها را کاهش می دهد و از فعالیت عضلات راست کننده ستون فقرات کاهش می دهد. وقتی تنه خم می شود، فشار درون شکم با نقش حمایتی خود به خم کردن تنه کمک می کند. این کار در اثر افزایش فشار در حفره های شکم انجام داده می شود که خود اثر باز کنندگی دارد و از این طریق نیروی مورد نیاز عضلات باز کننده برای خنثی سازی مقاومت ناشی از خم کردن تنه کاهش می یابد. عضله عرضی شکم بیش از عضلات مورب در افزایش فشار درون شکمی مشارکت می کند.

به علاوه، عضلات مورب خارجی و داخلی و عضله عرضی شکم به نیام ستون مهره ای پشتی که پوشاننده ناحیه خلفی تنه است، متصل اند. وقتی این عضلات منقبض می شوند، کششی روی نیام اعمال می کنند، از کمر حمایت می کنند و فشار وارد بر عضلات راست کننده ستون فقرات را کاهش می دهند. عضلات مورب در حالت ایستادن راست و نشسته فعال اند و احتمالاً پایه ستون مهره ای را تثبیت می کنند. فعالیت عضلات مورب در وضعیت دولا شدن در حالت ایستاده، وقتی که بار به سایر ساختارها منتقل می شود، کاهش می یابد.

عضلات شکم دارای ۵۵ تا ۵۸ درصد تار کند انقباض  و بقیه تارهای تارهای تند انقباض هستند. این ساخت بافتی همانند عضلات راست کننده ستون فقرات است و به همان صورت امکان تنوع در تولید حرکات سریع و کوتاه یا حرکت طولانی مدت تنه را فراهم می کند.

دو عضله دیگر نیز در خم کردن ناحیه کمر مشارکت دارند. اولین عضله، یعنی سوئز خاصره ای، قوی ترین خم کننده ران است که به بخش قدامی اجسام مهره های کمر و داخل خاصره متصل می شود. سوئز خاصره ای شروع کننده خم شدن تنه است، لگن را به جلو می کشد و وضعیت گودی کمر را تشدید می کند. به علاوه، سفتی (کوتاهی) این عضله سبب چرخش (تیلت) قدامی لگن می شود. اگر تیلت لگن توسط عضلات شکم مهار نشود، گودی کمر افزایش می یابد، استرس فشاری در رویه های مفصلی ایجاد می شود و صفحات بین مهره ای به عقب هل داده می شوند.

دومین عضله یعنی مربع کمری که در ناحیه کمر قرار دارد، دیواره خارجی شکم را تشکیل می دهد و از تاج خاصره تا آخرین دنده امتداد دارد. هر چندنحوه قرار گرفتن این عضله بیشتر آن را یک خم کننده جانبی نشان می دهد، در حرکت خم کردن نیز نقش دارد. این عضله همچنین مسئول حفظ وضعیت لگن در سمت تاب چرخه راه رفتن است.

حرکت از حالت ایستاده (دولا شدن) به طرف خم کردن کامل تنه با انقباض عضلات شکم و سوئز خاصره ای همراه است. وقتی حرکت آغاز شد، عمل نیروی جاذبه بر تنه موجب ادامه خم شدن می شود و عضلات راست کننده ستون فقرات با عمل برون گرا حرکت را کنترل می کنند. وقتی تنه از ناحیه مهره های کمری خم می شود، سطح فعالیت عضلات باز کننده ستون فقرات به تدریج به ۵۰ تا ۶۰ درجه خم کردن افزایش می یابد.

وقتی حرکت خم کردن تنه از ناحیه مهره های کمری ادامه نیابد، چرخش (تیلت) قدامی لگن می تواند موجب ادامه حرکت شود. عضلات خلفی ران یعنی همسترینگ ها و سرینی بزرگ به صورت برون گرا منقبض می شوند تا چرخش قدامی لگن را کنترل کنند. وقتی حرکت خم کردن تنه بیشتر ادامه می یابد، فعالیت راست کننده های ستون فقرات کمتر می شود تا جایی که در حالت خم کردن کامل ، کلاً غیرفعال خواهند شد. در این وضعیت، رباط های خلفی و مقاومت منفی عضلات طویل شده راست کننده ستون فقرات، خم کردن تنه را کنترل و در برابر آن مقاومت می کنند. بار وارد بر رباط ها در وضعیت خم شدن کامل تقریباً در حد توان شکست (پاره شدن) آنها پیش می رود و به اهمیت نیام پشتی کمری و مفاصل رویه ای در تحمل بارهای وارده می افزاید.

وقتی تنه با حرکت باز شدن به وضعیت ایستاده اولیه بر می گردد، شروع حرکت با انقباض عضلات خلفی ران، سرینی بزرگ و همسترینگ ها همراه است که لگن را به عقب خم می کنند و می چرخانند. عضلات راست کننده ستون فقرات در ابتدا فعال می شوند ولی بیشترین فعالیت آنها در ۴۵ تا ۵۰ درجه انتهایی حرکت باز شدن است.

عضلات راست کننده ستون فقرات که در مرحله بالا آمدن نسبت به مرحله پایین آمدن تنه بسیار فعال ترند، در اوایل این حرکات و مجدداً در انتهای حرکت باز کردن بسیار فعال می شوند و در میانه حرکت فعالیت آنها کاهش می یابد. عضلات شکم در حرکت برگشت، به عنوان کنترل کننده حرکت باز شدن، فعال هستند.

خم کردن در ناحیه پشتی محدود است و توسط عضلات نواحی کمری و گردنی انجام داده می شود. در ناحیه گردن، پنج جفت عضله وجود دارد که در صورت انقباض جفتی (هر دو طرف) عمل خم کردن را انجام می دهند. اگر فقط یک طرف این عضلات جفتی منقبض شود، منجر به حرکت در هر سه جهت خواهد شد، یعنی خم شدن، چرخش و خم شدن جانبی

خم کردن جانبی تنه

انقباض هر دو طرف ستون مهره ای موجب خم کردن جانبی می شود و در طرفی که خم کردن رخ می دهد فعالیت بیشتر است. بیشتر فعالیت عضلانی حین خم کردن جانبی در عضلات راست کننده ناحیه کمر، بین عرضی عمقی و بین خاری طرف مخالف رخ می دهد. عضله چند سر در خم کردن جانبی، غیر فعال است. اگر حین خم کردن جانبی، باری در دست نگه داشته شود، فعالیت عضلات راست کننده ناحیه پشتی طرف مخالف افزایش می یابد.

عضلات شکم و مربع کمری نیز در خم کردن جانبی مشارکت دارند. عضله مریع کمری طرف خم شده، نقش زیادی در خم کردن جانبی ایفا می کند. عضلات شکم با شروع خم شدن جانبی، منقبض می شوند و برای اصلاح این حرکت همچنان فعال باقی می مانند.

در مهره های گردنی، خم کردن جانبی را انقباض یک طرفه عضلات جناغی چنبری پستانی، نردبانی ها و قدامی عمقی تسهیل می کند. خم کردن جانبی در ناحیه گردنی به طور کاملاً آزاد انجام داده می شود.

چرخش تنه

بررسی چرخش تنه از لحاظ اعمال عضلانی دشوارتر است، زیرا چرخش با اعمال عضلانی هر دو طرف ستون مهره ای ایجاد می شود. در ناحیه کمر، عضلات چند سر طرف چرخش و عضلات طویل و خاصره ای دنده ای طرف مقابل (مخالف) فعال هستند. عضلات شکم نیز الگوی مشابهی دارند، یعنی عضله مورب داخلی طرف چرخش و عضله مورب خارجی طرف مخالف فعال اند.