حالات روحی وروانی در مزاج شناسی علاوه بر تشخیص مزاج فرد میتواند در تشخیص مزاج رفتاری و روانشناسی فردی و اجتماعی نیز برای ما یاری رسان باشد.
به عنوان مثال شاید فرد مبتدی توان تشخیص وجود سودای زیاد در مغز فرد را نداشته باشد اما وجود خصایصی مانند: به وسواس، درون گرائی، منفی گرائی، ترس و… می تواند نشانه هایی از پی به وجود سودا در آن عضو باشد.
به عنوان مثال شاید یک فرد صفراوی وحتی دارای غلبه صفرا باید فردی باشد که عصبانیت و بد اخلاقی زودرس داشته باشد و از نظر میل جنسی مانند مزاج های دیگرتوان کنترل میل خود را نداشته باشد اما این فردبا خودسازی وتهذیب نفس و فرمایش آیات و روایات و اعتقاد به روز جزا ، امیال نفسانی، حیوانی وطبیعی که برخواسته از ارکان چهارگانه می باشند را مهار نموده و برآنها مسلط شده و انسانی صبور و با عفت و متانت می شود. پس سر و راز برتری انسان واشرفیت او برتمام موجودات به علت برتری ومهار او بر ارکان
چهارگانه و تاثیرات مزاجی این چهار رکن می باشد و الا انسان همان گونه که قرآن فرمود:
کالأنعام بَل هُم أضل یعنی از حیوانات نیز پست ترمی شود.
حیوانی که تشنه می شود به علت کمبود عنصر رطوبت و تری در بدن و زیاد شدن عنصر خشکی ناخود آگاه درمان به ضد می کند یعنی هرجا آبی یا غذای آبداری ببیند می خورد تا تعادل مزاجی وعناصر اربعه را در بدن خود برقرار نماید اما انسان وقتی در تشنگی وگرسنگی قرار می گیرد حق چنین امری را ندارد و باید صرفا از آب وغذای حلال استفاده نماید و اینجاست که انسان با درنظر گرفتن حق دیگران و رعایت حدود شرعی بر امیال نفسانی که برده تاثیرات عناصرچهارگانه می باشند غلبه می نماید و اشرف مخلوقات می شود.
کنش پنداری
تیزهوش، حاضرجواب
کنش کرداری
سریع، چالاک، پرانرژی، (بیقرار ،یکجا قرار ندارند)
مهربانی وصمیمیت (عشق)
گاهی عاشق و گاهی فارغ – گاهی باعث رنجش دیگران می شود.
صبر(کنترل عصبانیت)
عصبانیت آنی(دارای استعداد خشونت و بدخلقی)
استعداد و علاقمندی ها
گاهی علاقمند به ادبیات گاهی علاقمند به ریاضی، پائیز و زمستان، را دوست دارند، (رنجش ازگرما استقبال از سرما- دوش خنک می گیرند. زیاد در حمام نمی ماند از زیاد ماندن درحمام بدش می آید).
تدبیر و اندیشه و تصمیم گیری در امورات
۱-حساس، آینده نگر و گاهی خیال باف -۲گاهی با اراده و گاهی سست.
قدرت هوش و حافظه
ذکاوت زیاد. تیزهوشند اما در یادگیری تمرکز و آرام و قرار ندارند.
شجاعت
شجاع و دربسیاری مواقع جسور(جسارت، شجاعت خارج از اعتدال و بیش از اندازه را گویند)
میل جنسی
میل بالای جنسی و توان جنسی نسبت به دموی ها کم
واکنش به هنگام استرس
واکنش سریع و مقطعی دارند.
نگرش قوه خیال
۱-درگیری فکری وعدم ثبات فکری ۲-بازیگوش
میزان خواب
کم
سخاوت
سخاوت زیادی ندارند وخشکی دارند
رفتار و خلق ظاهری
پرحرف، متغیر، پرخاشگرتند و تیز و بی قرار، گاهی پرجرأت و گاهی آرام.
نظم درامورات
به علت شدت گرمی و بی حوصله شدن نظم وانضباط ندارند.
غم و غصه
مقطعی
انجام امورات
۱-مردم سریک شاخه پریدن (خلق گنجشکی) مکرراً کارهای نیمه کاره دارند ۲-پافشاری درامور ۳-ازکار شانه خالی می کنند.